مطالعه تطبیقی اصلاحات آموزشی میرزا حسن رشدیه و اسماعیل گاسپرالی

چکیده در اواخر دوره ناصری میرزا حسن تبریزی معروف به رشدیه اولین مدرسه‌ی سبک جدید را در ایروان و سه سال بعد در تبریز ایجاد نمود. مدرسه سبک جدید در ایران به رشدیه معروف شد. در این مدرسه تعلیم و تعلّم بر اساس اصول جدید و یادگیری الفبا با اصول صوتی انجام می‌گرفت. مدارس جدید به‌سرعت در شهرهای مختلف ایران تأسیس یافته و به‌مرور جای مکتبخانه‌های سنتی را گرفتند. همزمان یک جریان اصلاحی در بین مسلمانان روسیه پیدا شد که بعدها به جدیدیسم[1] معروف گردید. یکی از محورهای این نهضت، اصلاح شیوه تعلیم و تربیت در مدارس مسلمانان بود. اسماعیل گاسپرالی با این دیدگاه اولین مدرسه اصول جدید خود را در 1301 ﻫ. ق. / 1884 م. در کریمه تأسیس کرد. مدارس اصول جدید در دیگر مناطق مسلمان‌نشین روسیه نیز راه یافت و در عمل جای مکتب‌های قبلی را گرفت. در مقاله حاضر اقدامات اصلاحی میرزا حسن رشدیه در ایران و اسماعیل گاسپرالی در روسیه به‌طور تطبیقی مورد مطالعه قرار می‌گیرد و نقاط اشتراک و افتراق آن مشخص می‌شود. [1] - «جدیدیسم» به‌عنوان یک نهضت فرهنگی در اواخر قرن نوزدهم میلادی در بین مسلمانان روسیه در ناحیه ولگا شروع شد. یکی از مهم‌ترین جنبه­های این نهضتِ اصلاحی، سر و سامان دادن به وضع تعلیم و تربیت مدارس مسلمانان روسیه بود. مدارسی که بر اساس جدیدیسم شکل گرفتند، به مدارس «اصول جدید» معروف شدند. در واقع در ابتدا اصلاح طلبان مسلمان به اسامی مختلفی چون «ترقی پرورلر = ترقی خواهها»،«ضیالیلار= روشنفکرها» و «یاشلار = جوانان» معروف بودند و بعدها در تقابل با کسانی که مدافع اصول قدیم بودند، به «جدیدلر= جدیدها» معروف شدند و نهضت آن‌ها نیز نام «جدیدیسم» گرفت.